Pháp luật là một hiện tượng xã hội khách quan, đặc biệt quan trọng nhưng cũng vô cùng phức tạp, chính vì vậy mà từ xa xưa đã có nhiều quan niệm và cách hiểu khác nhau về pháp luật. Căn cứ vào nguồn gốc, bản chất và vai trò của pháp luật để hiểu rõ hơn về pháp luật. Vì vậy, bài viết dưới đây Học viện pháp chế ICA sẽ phân tích nguồn gốc, bản chất, vai trò của pháp luật nhằm giải thích rõ hơn về thuật ngữ pháp luật. Cùng theo dõi bài viết dưới đây nhé.

Phân tích nguồn gốc, bản chất, vai trò của pháp luật

Nguồn gốc của pháp luật

Trong lịch sử phát triển của loài người có một thời kỳ không có quy luật, đó là thời kỳ xã hội sơ khai. Trong xã hội đó, các tộc nguyên thủy đã sử dụng các tập tục và tín ngưỡng tôn giáo, để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội và tạo ra trật tự và ổn định trong xã hội. Các chuẩn mực xã hội nguyên thủy có những đặc điểm sau:

Thể hiện ý chí chung của các thành viên trong xã hội và bảo vệ lợi ích của mọi thành viên trong xã hội. Đó là quy tắc ứng xử chung của cả cộng đồng; Việc thực hiện trên cơ sở tự nguyện, dựa trên tinh thần hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau, mặc dù trong xã hội cộng sản sơ khai cũng có sự cưỡng bức nhưng không phải do một bộ máy quyền lực đặc biệt tổ chức mà do cả cộng đồng tạo ra.

Các tập quán tôn giáo, tín ngưỡng thời bấy giờ là những quy tắc ứng xử rất phù hợp để điều chỉnh các quan hệ xã hội, vì chúng phản ánh trung thực trình độ phát triển kinh tế – xã hội của chế độ cộng sản thủy triều nguyên thủy, phù hợp với tính chất khép kín của tổ chức thị tộc, giáo phái, v.v. các bộ lạc. . Khi quyền sở hữu tư nhân xuất hiện vào năm 1 và xã hội được phân chia thành các giai cấp, những chuẩn mực xã hội này trở nên không còn phù hợp.

Trong điều kiện xã hội mới với sự xuất hiện của chế độ tư hữu, xã hội bị phân chia thành các giai cấp đối kháng, tính thống nhất của xã hội bị phá vỡ, các chuẩn mực phản ánh ý chí và bảo vệ lợi ích chung không còn. Trong điều kiện lịch sử mới, xã hội cần những quy luật xã hội mới. Để tạo ra một “trật tự” cho xã hội, loại hình pháp trị mới này phải phản ánh và đáp ứng ý chí của giai cấp thống trị. Luật pháp ra đời từ nhu cầu này.

Như vậy pháp luật được hình thành bằng 2 con đường:

• Thứ nhất, nhà nước thừa nhận từ các quy phạm xã hội, từ phong tục, tập quán và chuyển chúng thành pháp luật.
• Thứ hai, bằng hoạt động xây dựng pháp luật, quy định ra những quy phạm pháp luật mới.

Bản chất của pháp luật

Pháp luật mang tính giai cấp

Lần đầu tiên trong lịch sử, học thuyết Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật đã giải thích một cách đúng đắn bản chất của pháp luật và mối quan hệ của nó với các hiện tượng khác trong xã hội ở những thời điểm khác nhau. Theo học thuyết Mác-Lênin, pháp luật chỉ phát sinh, tồn tại và phát triển trong xã hội có giai cấp. Bản chất của pháp luật thể hiện ở tính giai cấp.

Trong xã hội có giai cấp, có nhiều loại quy phạm khác nhau thể hiện ý chí, nguyện vọng của các giai cấp, các lực lượng xã hội nhưng chỉ có một hệ thống pháp luật thống nhất chung cho toàn xã hội. Tính giai cấp của pháp luật còn thể hiện ở mục đích điều chỉnh các quan hệ xã hội của nó.

Mục đích của pháp luật chủ yếu là điều chỉnh các quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp trong xã hội. Vì vậy, pháp luật là nhân tố giai cấp điều chỉnh các quan hệ xã hội, điều khiển các quan hệ xã hội phát triển có “trật tự” theo ý chí của giai cấp thống trị, bảo vệ và củng cố địa vị của giai cấp thống trị. Theo nghĩa này, pháp luật là công cụ để thực thi quy tắc giai cấp.

Tính xã hội của pháp luật

Pháp luật do nhà nước ban hành nên nó còn mang tính chất xã hội. Có nghĩa là, ở mức độ ít hay nhiều (sẽ tùy thuộc vào từng hoàn cảnh, trong mỗi giai đoạn cụ thể), pháp luật còn thể hiện ý chí và lợi ích của các giai tầng khác trong xã hội.

Pháp luật thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động; dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của từng thời kỳ của quá trình phát triển.

Do đó, pháp luật vừa mang tính giai cấp, vừa mang tính xã hội. Hai đặc điểm này có quan hệ mật thiết với nhau. Không có luật nào chỉ đại diện cho một giai cấp và ngược lại không có pháp luật nào đại diện cho riêng xã hội.

Vai trò của pháp luật

Pháp luật là công cụ quan trọng và chủ yếu để Nhà nước thực hiện quản lý trật tự xã hội. Do đó, khi nói đến vai trò của pháp luật, cần đề cập đến vai trò đối với nhà nước và đối với xã hội.

Đối với nhà nước

– Pháp luật tạo cơ sở pháp lý vững chắc đối với sự tồn tại của Nhà nước, bởi vì bất cứ một chính quyền nào đều phải đảm bảo tính hợp pháp, mà pháp luật chính là công cụ để bảo đảm sự hợp pháp đó.

– Pháp luật là công cụ kiểm soát quyền lực Nhà nước và được thể hiện thông qua việc pháp luật quy định về cách thức tổ chức, hoạt động quyền hạn, nghĩa vụ, trách nhiệm của cơ quan nhà nước, cá nhân và các chế tài xử lý đối với hành vi vi phạm…

Pháp luật là phương tiện để nhà nước kiểm soát mọi mặt của đời sống xã hội. Vì vậy, pháp luật có các đặc điểm như tính quy phạm chung, tính bắt buộc chung và trong khuôn khổ pháp luật có thể được áp dụng rộng rãi, kịp thời, đồng thời, hiệu quả và rộng rãi. Thông qua đó, các quốc gia đưa những chính sách đối nội và đối ngoại của mình tùy theo sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa,..

Đối với xã hội

– Pháp luật có vai trò giải quyết các mâu thuẫn trong xã hội. Bởi có thể thấy, trong xã hội việc phát sinh các mâu thuẫn là điều không tránh khỏi, khi các mâu thuẫn phát sinh, cần phải có căn cứ để các bên dựa vào đó để giải quyết các mẫu thuẫn của mình. Và khi đó, pháp luật là công cụ hữu hiệu nhất.

Đối với người dân

Pháp luật là công cụ để công dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Bên cạnh đó còn để thực hiện nghĩa vụ của công dân. Dựa vào pháp luật, giúp con người điều chỉnh hành vi của mình, góp phần làm cho dân giàu nước mạnh, góp phần xây dựng, bảo vệ đất nước.

Vai trò của pháp luật giúp người dân nâng cao trách nhiệm, ý thức của công dân. Giúp công dân sống làm việc theo pháp luật, tôn trọng các quy tắc của đời sống xã hội với tinh thần.

Trên đây là tư vấn của chúng tôi về “Phân tích nguồn gốc, bản chất, vai trò của pháp luật“. Hãy theo dõi bài viết của chúng tôi để biết thêm nhiều kiến thức pháp luật hơn nhé

Câu hỏi thường gặp