Sơ đồ bài viết
Trong doanh nghiệp, kế toán thường là người thực hiện, tổng hợp và ghi nhận các nghiệp vụ kế toán – thuế. Tuy nhiên, trong quá trình làm việc, không ít kế toán đã vô tình hoặc bị lôi kéo vào việc hợp thức hóa số liệu, chứng từ sai, che giấu doanh thu, tăng chi phí… dẫn đến hành vi trốn thuế mà chính họ không ý thức được đó là vi phạm pháp luật hình sự. Vậy ranh giới giữa “vô tình” và “phạm tội” nằm ở đâu? Kế toán cần phòng vệ ra sao để không trở thành người gánh tội thay doanh nghiệp? Cùng tìm hiểu trong bài viết “Che giấu hành vi trốn thuế kế toán vô tình phạm tội?”
Thế nào là che giấu hành vi trốn thuế?
Theo quy định tại Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), trốn thuế là hành vi cố ý không nộp thuế, khai sai thuế, dùng thủ đoạn gian dối để giảm số thuế phải nộp. Trong đó, che giấu hành vi trốn thuế là:
- Lập khống chi phí đầu vào để làm giảm thu nhập chịu thuế;
- Không ghi nhận đầy đủ doanh thu phát sinh;
- Không xuất hóa đơn;
- Sử dụng hóa đơn đầu vào không hợp pháp;
- Hạch toán chứng từ giả mạo để tăng chi phí;
- Sửa số liệu sổ sách, báo cáo tài chính để né thuế.
Dù không trực tiếp hưởng lợi, nhưng nếu kế toán là người thực hiện việc hợp thức hóa, hợp lý hóa hồ sơ – chứng từ với mục đích làm sai lệch nghĩa vụ thuế, thì vẫn có thể bị xem là đồng phạm hoặc người giúp sức cho hành vi trốn thuế
Che giấu hành vi trốn thuế kế toán vô tình phạm tội?
a. Khi nào kế toán bị truy cứu hình sự?
Theo luật hình sự, để xử lý hình sự một người, phải chứng minh được yếu tố lỗi – tức là biết rõ hành vi là sai mà vẫn thực hiện. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, kế toán:
- Biết rõ hóa đơn là sai nhưng vẫn hạch toán;
- Làm theo chỉ đạo của giám đốc nhưng không có văn bản ủy quyền hoặc cảnh báo bằng văn bản;
- Góp ý nhưng không có bằng chứng, vẫn ký vào hồ sơ trốn thuế;
Các hành vi này vẫn có thể bị xem là cố ý gián tiếp, đủ yếu tố để truy cứu trách nhiệm hình sự.
b. Kế toán vô tình vẫn có thể bị xử phạt hành chính hoặc dân sự
Ngay cả khi không bị xử lý hình sự, việc ký chứng từ sai, không kiểm tra hồ sơ, hợp tác tạo lập hồ sơ khống vẫn có thể khiến kế toán bị xử phạt hành chính theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP và Nghị định 41/2022/NĐ-CP:
- Phạt tiền từ 10 – 50 triệu đồng;
- Ghi nhận vi phạm hành chính, ảnh hưởng đến uy tín nghề nghiệp;
- Trong một số trường hợp, bị yêu cầu bồi thường thiệt hại cho doanh nghiệp hoặc cơ quan thuế.
c. Trường hợp đã có án lệ – kế toán vẫn bị phạt nặng
Có nhiều vụ án cho thấy kế toán là người không chủ mưu nhưng vẫn bị xử lý vì đã giúp hợp thức hóa hành vi trốn thuế:
- Ký xác nhận số liệu sai;
- Xuất hóa đơn không có giao dịch thật;
- Hạch toán hóa đơn “mua hộ” để tăng chi phí;
- Biết giám đốc kê khai sai nhưng không có cảnh báo hoặc bằng chứng phản đối.
Vì vậy, sự thiếu hiểu biết pháp luật không miễn trừ trách nhiệm hình sự hoặc hành chính.
Cách phòng tránh – kế toán nên làm gì để không vô tình phạm tội?
a. Xây dựng nhận thức pháp lý rõ ràng
- Nhận thức rằng: mọi chữ ký của kế toán đều có giá trị pháp lý;
- Đọc kỹ nội dung chứng từ trước khi ký;
- Nếu thấy sai, cần ghi chú phản hồi bằng email hoặc trên hệ thống – tránh ký “cho xong”.
b. Văn bản hóa mọi chỉ đạo sai
- Nếu được chỉ đạo hạch toán chứng từ không hợp lệ, cần:
- Ghi lại nội dung chỉ đạo qua email, tin nhắn;
- Gửi cảnh báo bằng văn bản: “Tôi thấy chứng từ này chưa đủ điều kiện theo quy định pháp luật…”;
- Điều này là lá chắn bảo vệ bạn nếu có tranh chấp pháp lý hoặc điều tra sau này.
c. Chủ động đề xuất giải pháp hợp pháp
- Nếu thấy mục tiêu thuế khó đạt, hãy chủ động đề xuất các giải pháp khác hợp pháp như:
- Khấu trừ thuế đúng cách;
- Sử dụng chính sách ưu đãi thuế hợp lệ;
- Tận dụng chi phí được khấu trừ đúng quy định.
d. Cập nhật kiến thức pháp luật thường xuyên
- Đăng ký các khóa học pháp luật dành riêng cho kế toán;
- Theo dõi thông tư, nghị định mới liên quan đến hóa đơn, thuế;
- Tham gia cộng đồng kế toán có chuyên gia pháp lý hỗ trợ.
Ranh giới giữa kế toán làm nghiệp vụ và kế toán phạm tội rất mong manh. Trong môi trường doanh nghiệp có nhiều áp lực về tài chính và thuế, người làm kế toán cần tỉnh táo, hiểu đúng luật và biết cách bảo vệ mình. Đừng để một chữ ký vô ý khiến bạn trở thành người đứng tên trong hồ sơ điều tra.
Nếu bạn đang là kế toán hoặc hành chính – nhân sự liên quan đến hồ sơ thuế hãy tham gia ngay Khóa học đào tạo pháp luật cho kế toán doanh nghiệp của Pháp chế ICA
Mời bạn xem thêm: