Sơ đồ bài viết
Khi nhắc đến tranh chấp lao động, chúng ta thường hình dung về những ông chủ “bóc lột” hoặc những nhân viên “phản trắc”. Nhưng thực tế tại các phiên tòa lao động lại kể một câu chuyện khác. Phần lớn các vụ kiện tụng không xuất phát từ cố tình vi phạm, mà bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết pháp chế. Khi quyền và nghĩa vụ không được hiểu đúng, mâu thuẫn nhỏ tích tụ thành xung đột lớn. Và hệ quả tất yếu là những lá đơn khiếu nại, khởi kiện khiến cả hai bên đều thiệt hại. Tìm hiểu ngay những tranh chấp lao động bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết pháp chế trong bài viết của phapche.edu.vn.
“Thiếu hiểu biết pháp chế” trong quan hệ lao động là gì?
Đó không chỉ là việc mù tịt về luật, mà còn là những thói quen quản trị sai lầm:
- Làm theo thói quen: Áp dụng những quy định cũ rích, lỗi thời mà không biết Bộ luật Lao động đã thay đổi (ví dụ: vẫn áp dụng quy định cũ của Luật 2012 trong khi hiện hành là Luật 2019).
- Tư duy “Phép vua thua lệ làng”: Cho rằng chỉ cần hai bên thỏa thuận và ký tên là xong, bất chấp thỏa thuận đó có trái luật hay không.
- Sao chép (Copy-paste): Doanh nghiệp lấy mẫu hợp đồng, nội quy trên mạng về dùng mà không hiểu bản chất pháp lý của từng điều khoản.
6 Loại tranh chấp lao động phổ biến do “mù mờ” về luật
Dưới đây là những “quả bom nổ chậm” thường gặp nhất do thiếu kiến thức pháp chế:
Sa thải và Chấm dứt hợp đồng trái luật (Chiếm tỷ lệ cao nhất)
Đây là rủi ro lớn nhất của doanh nghiệp.
- Lỗi của Doanh nghiệp: Sa thải nhân viên vì họ làm sai, nhưng lại quên mất quy trình. Luật quy định sa thải phải có họp kỷ luật, có biên bản, có sự tham gia của công đoàn… Chỉ cần sai trình tự, dù lý do sa thải đúng đến đâu, quyết định vẫn bị coi là trái luật.
- Hậu quả: Doanh nghiệp phải nhận người lao động trở lại, trả đủ lương trong những ngày họ không được làm việc và bồi thường thêm ít nhất 2 tháng lương.
Tranh chấp về Lương, Thưởng và Phúc lợi
- Sự nhầm lẫn: Nhiều doanh nghiệp và người lao động không phân biệt được đâu là “nghĩa vụ bắt buộc” và đâu là “khuyến khích”.
- Vấn đề: Doanh nghiệp hứa thưởng tết trong hợp đồng nhưng ghi chung chung “tùy tình hình kinh doanh”. Khi không có thưởng, người lao động kiện đòi quyền lợi. Ngược lại, doanh nghiệp tự ý cắt giảm phụ cấp lương mà không thỏa thuận lại, dẫn đến vi phạm.
Tranh chấp về Bảo hiểm xã hội (BHXH)
- Thỏa thuận sai lầm: Người lao động muốn nhận thêm tiền mặt nên xin công ty không đóng BHXH và cam kết “tự nguyện không đóng”. Doanh nghiệp đồng ý vì nghĩ “đôi bên cùng có lợi”.
- Rủi ro: Thỏa thuận này là Vô hiệu. Khi người lao động nghỉ việc hoặc thai sản, họ quay lại kiện công ty vì không chốt được sổ hoặc không được hưởng chế độ. Lúc này doanh nghiệp bị truy thu toàn bộ và bị phạt nặng.
Tranh chấp về Trợ cấp thôi việc
- Lỗ hổng kiến thức: Doanh nghiệp thường nhầm lẫn giữa Trợ cấp thôi việc (do công ty trả) và Trợ cấp thất nghiệp (do BHXH trả).
- Thực tế: Với thời gian làm việc trước năm 2009 hoặc thời gian chưa đóng bảo hiểm thất nghiệp, doanh nghiệp vẫn phải chi trả trợ cấp thôi việc. Việc “quên” khoản này dẫn đến tranh chấp ngay khi nhân viên nghỉ việc.
An toàn lao động và Tai nạn lao động
- Doanh nghiệp: Chủ quan không tổ chức huấn luyện an toàn lao động, không trang bị bảo hộ đầy đủ.
- Người lao động: Không tuân thủ quy trình an toàn.
- Hậu quả: Khi tai nạn xảy ra, tranh chấp về trách nhiệm bồi thường và chi phí y tế thường rất gay gắt và tốn kém.
Tranh chấp từ chính Hợp đồng lao động
Hợp đồng soạn thảo sơ sài, câu chữ mơ hồ là nguồn cơn của mọi rắc rối.
- Các điều khoản về “Lương khoán”, “Thời giờ làm việc linh hoạt” nếu không quy định rõ ràng sẽ dẫn đến cách hiểu khác nhau giữa hai bên.
- Các điều khoản cấm đoán trái luật (như: “Cam kết không kết hôn trong 3 năm”, “Nghỉ việc phải bồi thường phí đào tạo dù không được đào tạo”) đều vô giá trị nhưng lại gây ức chế tâm lý, dẫn đến xung đột.
Vì sao “Thiếu hiểu biết” lại nguy hiểm đến vậy?
Quan hệ lao động là một quan hệ pháp lý đặc thù, nơi pháp luật bảo vệ người lao động (bên yếu thế hơn).
Nguyên tắc cốt lõi là: Mọi thỏa thuận trái luật đều vô hiệu. Bạn không thể dùng tư duy “thuận mua vừa bán” của dân sự để áp dụng vào lao động. Dù người lao động đã ký vào đơn “tự nguyện không đóng bảo hiểm”, Tòa án vẫn sẽ tuyên bố thỏa thuận đó vô hiệu và doanh nghiệp vẫn là người chịu trách nhiệm sau cùng.
Cái giá phải trả cho sự thiếu hiểu biết
- Với Người lao động: Mất quyền lợi sát sườn (tiền lương, bảo hiểm, trợ cấp). Tốn thời gian, tiền bạc theo đuổi kiện tụng mà chưa chắc thắng nếu không nắm rõ chứng cứ.
- Với Doanh nghiệp:
- Tiền bạc: Tiền phạt hành chính, tiền bồi thường, án phí thường cao gấp nhiều lần chi phí tuân thủ luật ngay từ đầu.
- Uy tín: Một vụ kiện lao động ồn ào sẽ phá hủy hình ảnh thương hiệu tuyển dụng (Employer Branding), khiến nhân tài e ngại gia nhập.
Giải pháp: Lấy Pháp chế làm “Vaccine” phòng ngừa
Để dập tắt tranh chấp từ trong trứng nước, cả hai bên cần thay đổi tư duy:
Đối với Doanh nghiệp (Người sử dụng lao động)
- Cập nhật luật: Đừng dùng một mẫu hợp đồng cho 10 năm. Hãy rà soát lại hệ thống văn bản nội bộ định kỳ.
- Chuẩn hóa quy trình: Xây dựng Nội quy lao động và Thỏa ước lao động tập thể rõ ràng, đăng ký đúng quy định.
- Tham vấn trước khi hành động: Trước khi quyết định sa thải hay cắt giảm nhân sự, hãy hỏi ý kiến bộ phận Pháp chế hoặc Luật sư để đảm bảo đúng trình tự.
Đối với Người lao động
- Đọc kỹ trước khi ký: Đừng chỉ nhìn vào mức lương Net. Hãy đọc kỹ các điều khoản về phụ cấp, bảo hiểm, và điều kiện chấm dứt hợp đồng.
- Nâng cao hiểu biết: Chủ động tìm hiểu các quyền lợi cơ bản của mình trong Bộ luật Lao động.
Những tranh chấp lao động bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết pháp chế là những tranh chấp đáng tiếc nhất, bởi chúng hoàn toàn có thể phòng tránh được. Trong quan hệ lao động, Hiểu biết pháp luật không chỉ là công cụ bảo vệ quyền lợi mà còn là nền tảng để xây dựng lòng tin. Chi phí để học luật và tuân thủ luật luôn rẻ hơn rất nhiều so với cái giá phải trả cho một vụ kiện tụng kéo dài.
Doanh nghiệp của bạn đã thực sự “chuẩn” về Pháp chế Lao động? Đừng để những sai sót nhỏ trong Hợp đồng hay Quy trình kỷ luật trở thành rủi ro pháp lý lớn. Tham khảo ngay khóa học pháp chế doanh nghiệp hoặc Khoá học hợp đồng: Thiết kế, Soạn thảo và Rà soát của chúng tôi để xây dựng môi trường làm việc an toàn, bền vững.
Mời bạn xem thêm:
