Sơ đồ bài viết
Trong thời đại số hóa mạnh mẽ, hợp đồng điện tử đang dần thay thế hợp đồng giấy truyền thống nhờ sự tiện lợi, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm vượt trội, việc sử dụng hợp đồng điện tử vẫn đặt ra nhiều câu hỏi về giá trị pháp lý, tính xác thực, cũng như các rủi ro tiềm ẩn liên quan đến xác minh danh tính, bảo mật thông tin và tranh chấp pháp lý. Bài viết dưới đây của Pháp chế ICA sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khung pháp lý điều chỉnh hợp đồng điện tử tại Việt Nam, đồng thời nhận diện những nguy cơ có thể gặp phải khi giao kết và thực hiện hợp đồng qua môi trường số.
Hợp đồng điện tử là gì?
Theo quy định tại Điều 33 của Luật Giao dịch điện tử năm 2005, hợp đồng điện tử được hiểu là một thỏa thuận giữa các bên, được thể hiện và lưu trữ dưới dạng thông điệp dữ liệu – tức là thông tin được tạo ra, gửi đi, nhận và lưu trữ bằng phương tiện điện tử. Về bản chất, hợp đồng điện tử có giá trị pháp lý tương đương với hợp đồng giấy truyền thống, miễn là nó đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật, đặc biệt là về hình thức, nội dung, sự đồng thuận và chữ ký điện tử.
Nguyên tắc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử
Theo quy định tại Điều 35 Luật Giao dịch điện tử năm 2005, việc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử phải tuân theo một số nguyên tắc cơ bản nhằm đảm bảo tính hợp pháp, an toàn và minh bạch cho các bên tham gia:
Tự do thỏa thuận trong việc sử dụng phương tiện điện tử
Các bên có toàn quyền lựa chọn việc sử dụng công nghệ, phần mềm hay nền tảng điện tử nào để giao kết và thực hiện hợp đồng, miễn là phù hợp với nhu cầu và điều kiện của mỗi bên. Đây là nguyên tắc thể hiện tính linh hoạt và tự do ý chí trong môi trường số.
Tuân thủ pháp luật hiện hành
Mọi hợp đồng điện tử đều phải đáp ứng yêu cầu của Luật Giao dịch điện tử và đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật về hợp đồng dân sự, thương mại, lao động… tùy theo tính chất cụ thể của hợp đồng. Điều này giúp đảm bảo hợp đồng có giá trị pháp lý và được pháp luật bảo vệ.
Thỏa thuận kỹ thuật, bảo mật và xác thực thông tin
Các bên được quyền thỏa thuận về các yếu tố kỹ thuật như:
- Hình thức xác thực (ví dụ: chữ ký số, OTP, mã hóa)
- Cơ chế đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu
- Các biện pháp đảm bảo bảo mật thông tin và an toàn hệ thống
Những thỏa thuận này đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế tranh chấp và đảm bảo độ tin cậy của hợp đồng điện tử trong thực tiễn.
Quy định về giao kết hợp đồng điện tử
Theo quy định tại Điều 36 Luật Giao dịch điện tử năm 2005, việc giao kết hợp đồng bằng phương thức điện tử được công nhận hợp pháp nếu đảm bảo một số nguyên tắc cơ bản. Cụ thể:
Giao kết thông qua thông điệp dữ liệu
Việc giao kết hợp đồng điện tử được thực hiện thông qua thông điệp dữ liệu, tức là các thông tin được tạo ra, gửi đi, nhận và lưu trữ bằng phương tiện điện tử như email, phần mềm, nền tảng giao dịch trực tuyến,… Các bước trong quá trình giao kết – từ đề nghị đến chấp nhận – có thể được tiến hành một phần hoặc toàn bộ bằng hình thức này.
Đề nghị và chấp nhận hợp đồng bằng phương tiện điện tử
Trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên, việc đề nghị giao kết hợp đồng và sự chấp nhận đề nghị đó hoàn toàn có thể thực hiện thông qua thông điệp dữ liệu mà không cần văn bản giấy. Điều này mở ra sự linh hoạt lớn trong giao dịch, đặc biệt phù hợp với bối cảnh giao thương số ngày nay.
Những rủi ro khi giao kết hợp đồng điện tử
Mặc dù hợp đồng điện tử đang ngày càng phổ biến nhờ sự tiện lợi, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí, nhưng đi kèm với đó là không ít rủi ro tiềm ẩn – cả về kỹ thuật lẫn pháp lý. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, các rủi ro này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho các bên tham gia giao dịch. Dưới đây là những điểm cần đặc biệt lưu ý:
Rủi ro kỹ thuật & bảo mật thông tin
Hacker tấn công và đánh cắp dữ liệu
Hợp đồng điện tử thường chứa đựng các thông tin nhạy cảm như dữ liệu cá nhân, điều khoản thương mại, thông tin tài chính,… Đây là “mục tiêu hấp dẫn” của các cuộc tấn công mạng. Nếu hệ thống không được bảo vệ tốt, hacker hoàn toàn có thể xâm nhập và đánh cắp dữ liệu, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho cả hai bên ký kết.
Phần mềm độc hại và virus
Việc truy cập vào các tệp đính kèm hoặc đường dẫn không rõ nguồn gốc có thể vô tình đưa phần mềm độc hại vào hệ thống. Điều này không chỉ gây mất dữ liệu mà còn có thể dẫn đến việc hợp đồng bị chỉnh sửa, can thiệp trái phép mà không ai hay biết.
Mất dữ liệu do lỗi kỹ thuật
Các sự cố như hỏng ổ cứng, lỗi phần mềm, xóa nhầm hoặc không lưu trữ hợp đồng đúng cách… có thể khiến hợp đồng bị mất vĩnh viễn. Nếu không có bản sao lưu hoặc quy trình lưu trữ an toàn, việc phục hồi dữ liệu sẽ rất khó khăn – đặc biệt đối với các bên không sử dụng nền tảng hợp đồng điện tử chuyên dụng.
Rủi ro pháp lý & chữ ký điện tử
Khó xác thực danh tính các bên
Một trong những thách thức lớn khi ký hợp đồng điện tử là xác định chính xác ai là người ký kết. Nhiều trường hợp sử dụng mật khẩu, email, hoặc các hình thức xác thực yếu – dễ bị giả mạo hoặc đánh cắp – khiến hợp đồng đứng trước nguy cơ bị vô hiệu.
Chữ ký điện tử bị giả mạo
Dù chữ ký điện tử có giá trị pháp lý, nhưng nếu không sử dụng giải pháp ký số có chứng thực từ các tổ chức được nhà nước công nhận, rủi ro bị giả mạo rất cao. Việc giả danh để ký kết hợp đồng có thể khiến các bên gặp rắc rối về pháp lý, tài chính và uy tín.
Tranh chấp hợp đồng phức tạp
Một số tranh chấp phát sinh từ hợp đồng điện tử thường xoay quanh:
- Việc một bên từ chối thừa nhận đã ký hợp đồng;
- Mâu thuẫn về tính xác thực của chữ ký hoặc nội dung;
- Thiếu quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ các bên trong môi trường số.
Trong những trường hợp này, quá trình chứng minh và giải quyết có thể kéo dài và tốn kém, nhất là khi hợp đồng không được ký bằng nền tảng có chứng thực uy tín.
Một số lưu ý để tránh rủi ro khi giao kết hợp đồng điện tử để tránh rủi ro
Việc ứng dụng hợp đồng điện tử trong giao dịch đang ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt trong thời đại số hóa. Tuy nhiên, để đảm bảo tính pháp lý và tránh các rủi ro không đáng có, cá nhân và doanh nghiệp cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa ngay từ đầu. Dưới đây là những lưu ý thiết thực giúp quá trình giao kết hợp đồng điện tử được an toàn và hiệu quả:
– Trước tiên, các bên cần nhận diện những nguyên nhân phổ biến dẫn đến rủi ro, bao gồm: lỗ hổng bảo mật, xác thực không chính xác, ký sai quy trình, hoặc lưu trữ dữ liệu không an toàn. Việc hiểu rõ nguồn gốc rủi ro sẽ giúp xây dựng được quy trình kiểm soát phù hợp, giảm thiểu sai sót trong thực tế.
– Một hệ thống công nghệ ổn định, bảo mật cao là điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả các giao dịch điện tử. Doanh nghiệp nên:
- Trang bị hệ thống máy chủ, phần mềm và thiết bị mạng chất lượng;
- Sử dụng tường lửa, mã hóa dữ liệu và phần mềm chống virus;
- Có phương án sao lưu và phục hồi dữ liệu định kỳ.
– Người trực tiếp giao kết hợp đồng cần được đào tạo bài bản về kỹ năng sử dụng phần mềm hợp đồng điện tử, hiểu rõ quy trình ký – lưu – xác thực và những rủi ro pháp lý có thể phát sinh. Điều này giúp hạn chế tối đa lỗi do thao tác sai hoặc thiếu kiến thức chuyên môn.
– Không phải phần mềm nào cũng đảm bảo tính pháp lý. Vì vậy, hãy ưu tiên lựa chọn nhà cung cấp có pháp nhân rõ ràng, được cấp phép hoạt động, có khả năng:
- Hỗ trợ xác minh danh tính và truy vết lịch sử ký kết khi có tranh chấp.
- Tích hợp chữ ký số được chứng thực hợp pháp;
- Lưu trữ và bảo mật dữ liệu đúng quy chuẩn;
Hợp đồng điện tử là một công cụ hữu ích, nhưng sẽ chỉ thật sự hiệu quả nếu được sử dụng đúng cách. Bằng việc chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt pháp lý, kỹ thuật và con người, bạn có thể giảm thiểu rủi ro và tăng độ tin cậy trong mọi giao dịch số. Hãy xem hợp đồng điện tử không chỉ là một giải pháp tiện lợi, mà còn là một cam kết về sự chuyên nghiệp và an toàn trong kinh doanh hiện đại.
Mời bạn xem thêm: