Sơ đồ bài viết
Bạn đã bao giờ đặt bút ký vào một bản Hợp đồng lao động (HĐLĐ) dài 5-7 trang mà chỉ đọc lướt qua phần mức lương chưa? Nếu câu trả lời là “Có”, bạn không đơn độc. Rất nhiều người lao động ký hợp đồng theo thói quen hoặc tâm lý “ngại hỏi”, dẫn đến việc tự mình chui vào những “cái bẫy” pháp lý mà không hề hay biết. Để không trở thành nạn nhân của những điều khoản bất lợi, việc hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi ký hợp đồng lao động là kỹ năng sinh tồn bắt buộc nơi công sở. Bài viết này của phapche.edu.vn sẽ giúp bạn soi chiếu bản hợp đồng dưới lăng kính pháp lý chuẩn xác nhất của Bộ luật Lao động 2019.
Hợp đồng lao động – Lá chắn hay “vòng kim cô”?
Hợp đồng lao động (HĐLĐ) là văn bản pháp lý quan trọng nhất, ghi nhận sự thỏa thuận giữa người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều NLĐ gặp phải các hệ quả nghiêm trọng do không đọc kỹ hợp đồng:
- Mất quyền lợi về Bảo hiểm xã hội (BHXH) vì trót thỏa thuận nhận lương Net bao gồm bảo hiểm.
- Bị giữ lương, phạt tiền oan ức vì những quy định nội bộ trái luật.
- Khó khởi kiện hoặc đòi bồi thường khi bị sa thải vô lý.
Hiểu luật không chỉ giúp bạn nhận diện rủi ro, mà còn giúp bạn chủ động loại bỏ các điều khoản “gài bẫy” ngay từ vòng đàm phán.
Căn cứ pháp lý điều chỉnh
Mọi phân tích trong bài viết dựa trên:
- Bộ luật Lao động 2019 (Số 45/2019/QH14).
- Các Nghị định quy định chi tiết thi hành.
Nguyên tắc vàng khi ký kết HĐLĐ là: Tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác và trung thực. Mọi thỏa thuận trái pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội đều không có giá trị.
5 Điều khoản “sống còn” bắt buộc phải kiểm tra kỹ
Khi cầm bản dự thảo hợp đồng trên tay, hãy dành thời gian rà soát kỹ 5 mục sau đây để đảm bảo hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi ký hợp đồng lao động:
Thông tin công việc và địa điểm làm việc
Đừng chấp nhận những câu chung chung như “Làm việc theo sự sắp xếp của công ty” hay “Địa điểm làm việc linh hoạt”.
- Rủi ro: Bạn có thể bị điều chuyển sang làm công việc khác trái chuyên môn hoặc bị đẩy đi công tác xa liên tục mà không thể từ chối.
- Yêu cầu: Ghi rõ chức danh (ví dụ: Nhân viên Marketing), mô tả công việc chính và địa chỉ văn phòng cụ thể.
Thời hạn hợp đồng
Hiện nay, luật chỉ công nhận 02 loại hợp đồng:
- HĐLĐ xác định thời hạn: Hai bên ấn định thời điểm chấm dứt (ví dụ: 12 tháng, 24 tháng, 36 tháng…).
- HĐLĐ không xác định thời hạn: Thường được ký sau khi hết hạn HĐLĐ xác định thời hạn.
Tiền lương và hình thức trả lương
Đây là mục dễ gây tranh cãi nhất. Hợp đồng cần tách bạch rõ ràng:
- Mức lương theo công việc/chức danh: Con số dùng để đóng BHXH.
- Phụ cấp lương & Các khoản bổ sung: Cần ghi rõ điều kiện hưởng.
- Hình thức trả: Tiền mặt hay chuyển khoản? Trả vào ngày nào trong tháng?
- Cảnh báo: Tránh các điều khoản “Lương kinh doanh tùy thuộc hoàn toàn vào doanh số” nếu không có quy chế tính lương đi kèm minh bạch.
Thời giờ làm việc & Nghỉ ngơi
- Luật quy định làm việc không quá 08 giờ/ngày và 48 giờ/tuần (đối với điều kiện bình thường).
- Kiểm tra quy định về Làm thêm giờ (OT): Tiền OT phải được tính theo luật (150% ngày thường, 200% ngày nghỉ tuần, 300% ngày lễ tết).
- Quyền lợi nghỉ phép năm (tối thiểu 12 ngày/năm) và nghỉ Lễ, Tết hưởng nguyên lương.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) – Không được thỏa thuận “trốn”
Nhiều công ty đề nghị: “Em nhận thêm 1 triệu tiền mặt thay vì công ty đóng bảo hiểm nhé?”.
- Thực tế: Đây là hành vi trái luật. BHXH là nghĩa vụ bắt buộc của cả hai bên.
- Rủi ro: Khi ốm đau, thai sản hoặc thất nghiệp, bạn sẽ trắng tay không có trợ cấp.
- Lời khuyên: Kiểm tra điều khoản ghi rõ: “Người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng BHXH, BHYT, BHTN theo quy định của pháp luật”.
Những “Red Flags”: Thỏa thuận trái luật cần loại bỏ ngay
Để thực sự hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi ký hợp đồng lao động, bạn cần nhận diện những điều khoản bị cấm (nhưng vẫn thường xuyên xuất hiện):
Phạt tiền, cắt lương khi vi phạm kỷ luật
- Luật quy định: Điều 127 BLLĐ 2019 nghiêm cấm hành vi phạt tiền, cắt lương thay cho việc xử lý kỷ luật lao động.
- Dấu hiệu: Trong hợp đồng ghi “Đi trễ phạt 100k”, “Làm sai báo cáo trừ 10% lương” → Trái luật.
Các cam kết vi phạm quyền nhân thân
- Cam kết “Không kết hôn trong 3 năm đầu”.
- Cam kết “Không sinh con trong thời gian thực hiện hợp đồng”.
- Yêu cầu giữ bản chính giấy tờ tùy thân, văn bằng chứng chỉ. → Đây đều là các yêu cầu xâm phạm quyền công dân và bị pháp luật nghiêm cấm.
Cam kết làm việc dài hạn kèm bồi thường vô lý
- Ví dụ: “Phải làm việc ít nhất 5 năm, nếu nghỉ trước thời hạn phải bồi thường 100 triệu đồng”.
- Điều khoản này chỉ có giá trị khi doanh nghiệp bỏ chi phí cho bạn đi đào tạo nghề (có chứng từ hợp lệ). Nếu chỉ là làm việc bình thường, điều khoản này vô hiệu.
Quy trình an toàn: 3 Bước trước khi đặt bút ký
Bước 1: Đọc kỹ & Hỏi lại
Đừng ký khi chưa hiểu. Nếu thấy điều khoản mơ hồ (ví dụ: “thực hiện các quy định nội bộ khác” – mà không thấy quy định đó đâu), hãy yêu cầu nhân sự cung cấp văn bản liên quan để đọc trước.
Bước 2: Hiểu giá trị pháp lý
HĐLĐ là “vua” trong quan hệ lao động. Mọi thỏa thuận miệng (“Anh hứa cuối năm sẽ thưởng…”) đều vô giá trị trước tòa nếu không được ghi trong hợp đồng hoặc phụ lục.
Bước 3: Lưu giữ bản gốc
Luật quy định HĐLĐ phải được lập thành 02 bản, mỗi bên giữ 01 bản.
- Tuyệt đối không để công ty giữ cả 2 bản.
- Lưu trữ cẩn thận cả các Phụ lục sửa đổi lương, chức vụ sau này.
Khi nào Hợp đồng lao động bị vô hiệu?
Nếu lỡ ký phải hợp đồng có điều khoản sai trái, bạn cũng đừng quá lo lắng. HĐLĐ sẽ bị vô hiệu từng phần nếu có nội dung trái pháp luật.
- Ví dụ: Điều khoản “Cấm sinh con” trong hợp đồng sẽ đương nhiên bị vô hiệu, nhưng phần còn lại của hợp đồng (lương, công việc) vẫn có giá trị.
- Khi có tranh chấp, Tòa án sẽ tuyên bố điều khoản đó không có giá trị thi hành, bảo vệ quyền lợi chính đáng của NLĐ.
Hợp đồng lao động không chỉ là thủ tục hành chính để “cho có”, mà là lá chắn pháp lý bảo vệ cơm áo gạo tiền của bạn. Việc trang bị kiến thức để hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi ký hợp đồng lao động giúp bạn chuyển từ thế bị động sang chủ động, xây dựng mối quan hệ lao động bền vững và công bằng. Tuy nhiên, trong thực tế, các điều khoản hợp đồng thường lắt léo và phức tạp hơn lý thuyết rất nhiều.
Để không chỉ dừng lại ở việc “đọc hiểu” mà còn làm chủ hoàn toàn kỹ năng xây dựng hàng rào pháp lý cho chính mình (và doanh nghiệp), bạn cần một tư duy rà soát sắc bén hơn. Nâng cấp tư duy pháp lý ngay hôm nay với Khoá học hợp đồng: Thiết kế, Soạn thảo và Rà soát của Pháp chế ICA nhé!
Mời bạn xem thêm:
