Sơ đồ bài viết
Trong quan hệ lao động, ký kết hợp đồng là “kết hôn”, còn chấm dứt hợp đồng chính là “ly hôn”. Và thực tế đã chứng minh, các vụ “ly hôn” này thường để lại nhiều hậu quả nặng nề hơn ta tưởng. Chỉ cần một phút nóng giận: Nhân viên tự ý bỏ việc, hay Sếp đuổi việc nhân viên bằng một câu nói miệng… tất cả đều có thể dẫn đến những án phạt hành chính, nghĩa vụ bồi thường hàng trăm triệu đồng, và quan trọng hơn là sự tổn hại về uy tín. Để không rơi vào cảnh “tiền mất tật mang”, việc hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng lao động là kiến thức sinh tồn bắt buộc cho cả hai phía.
Vì sao chấm dứt hợp đồng lao động là “vùng nguy hiểm”?
Chấm dứt hợp đồng lao động (HĐLĐ) là giai đoạn nhạy cảm nhất. Đây là lúc xung đột lợi ích lên cao trào: Doanh nghiệp muốn cắt giảm nhân sự nhanh chóng, còn Người lao động (NLĐ) muốn bảo vệ thu nhập.
Các rủi ro thường gặp:
- NLĐ: Nghỉ việc đột ngột (“ghosting”), không bàn giao tài sản, dữ liệu.
- Doanh nghiệp: Cho thôi việc không đúng lý do luật định, không báo trước, giam lương, giữ sổ BHXH.
Hậu quả là tranh chấp nổ ra. Khi đó, nếu bị cơ quan chức năng hoặc Tòa án xác định là “Chấm dứt hợp đồng trái pháp luật”, cái giá phải trả không chỉ là tiền bạc mà còn là rắc rối pháp lý kéo dài nhiều năm.
Căn cứ pháp lý điều chỉnh
Mọi hành vi chấm dứt HĐLĐ phải tuân thủ nghiêm ngặt:
- Bộ luật Lao động 2019 (Văn bản gốc quan trọng nhất).
- Nghị định 145/2020/NĐ-CP (Hướng dẫn chi tiết về điều kiện, trình tự).
- Bộ luật Dân sự 2015 (Các nguyên tắc chung về giao kết và chấm dứt hợp đồng).
Hiểu đúng 04 kịch bản chấm dứt hợp đồng
Để hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng lao động, bạn cần phân biệt rõ mình đang rơi vào trường hợp nào dưới đây:
Chấm dứt do thỏa thuận (An toàn tuyệt đối)
Đây là phương án “chia tay trong hòa bình”. Hai bên ngồi lại, thống nhất ngày làm việc cuối cùng và các quyền lợi đi kèm.
- Yêu cầu: Phải có văn bản “Thỏa thuận chấm dứt HĐLĐ” có chữ ký hai bên.
- Ưu điểm: Loại bỏ hoàn toàn rủi ro bị kiện tụng về sau.
Chấm dứt do một bên vi phạm nghiêm trọng (Đơn phương có lỗi)
Pháp luật cho phép đơn phương chấm dứt nếu bên kia có lỗi:
- NLĐ được nghỉ ngay: Nếu bị ngược đãi, quấy rối tình dục, không được trả lương đúng hạn.
- Doanh nghiệp được sa thải: Nếu NLĐ tự ý bỏ việc 05 ngày cộng dồn/tháng, trộm cắp, tiết lộ bí mật kinh doanh (Phải qua quy trình xử lý kỷ luật sa thải chặt chẽ).
Chấm dứt theo lý do luật định (Khách quan)
Các trường hợp đương nhiên chấm dứt:
- Hết hạn hợp đồng (đối với HĐLĐ xác định thời hạn).
- NLĐ đủ tuổi nghỉ hưu.
- NLĐ bị kết án tù giam.
- Doanh nghiệp chấm dứt hoạt động/giải thể.
Chấm dứt trái pháp luật (Kịch bản tồi tệ nhất)
Là trường hợp chấm dứt không thuộc các lý do trên, hoặc thuộc nhưng vi phạm về:
- Thủ tục: Không báo cho Công đoàn, không lập biên bản.
- Thời hạn báo trước: Báo quá gấp. -> Đây là nguồn gốc của mọi nghĩa vụ bồi thường.
Thời hạn báo trước: “Tấm khiên” bảo vệ bạn
Trừ trường hợp thỏa thuận hoặc sa thải, việc đơn phương chấm dứt hợp đồng bắt buộc phải tuân thủ thời gian báo trước.
Đối với Người lao động
Để nghỉ việc hợp pháp, bạn cần báo trước:
- Ít nhất 45 ngày: Với HĐLĐ không xác định thời hạn.
- Ít nhất 30 ngày: Với HĐLĐ xác định thời hạn từ 12-36 tháng.
- Ít nhất 03 ngày làm việc: Với HĐLĐ dưới 12 tháng.
- Lưu ý: Có 07 trường hợp NLĐ được nghỉ ngay không cần báo trước (Điều 35 BLLĐ 2019) như: Không được bố trí đúng việc, bị nợ lương, thai sản…
Đối với Người sử dụng lao động
Doanh nghiệp cũng phải tuân thủ thời hạn tương tự như trên khi đơn phương chấm dứt (trừ trường hợp sa thải).
Rủi ro: Nếu doanh nghiệp cho nhân viên nghỉ việc vì lý do thu hẹp sản xuất nhưng chỉ báo trước 29 ngày (thiếu 1 ngày so với luật định 30 ngày) -> Vẫn bị coi là vi phạm và phải bồi thường.
Quy trình chấm dứt HĐLĐ chuẩn chỉnh
- Thông báo: Lập văn bản thông báo chấm dứt, gửi tận tay hoặc qua đường bưu điện có bảo đảm. Tránh thông báo qua tin nhắn/lời nói.
- Bàn giao: Lập Biên bản bàn giao chi tiết về công việc, tài sản, dữ liệu, tài khoản đăng nhập.
- Thanh toán & Chốt sổ: Trong thời hạn 14 ngày làm việc (tối đa 30 ngày), doanh nghiệp phải:
- Trả hết lương, phép năm chưa nghỉ.
- Trả trợ cấp thôi việc (nếu đủ điều kiện).
- Hoàn thành thủ tục chốt và trả sổ BHXH.
Cái giá phải trả khi làm sai luật (Trách nhiệm pháp lý)
Đây là phần quan trọng nhất để bạn thấy tầm quan trọng của việc hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng lao động.
Nếu Doanh nghiệp sai (Sa thải trái luật)
Doanh nghiệp sẽ phải gánh chịu “combo” bồi thường:
- Phải nhận NLĐ trở lại làm việc.
- Trả tiền lương, BHXH, BHYT trong những ngày NLĐ không được làm việc.
- Bồi thường thêm ít nhất 02 tháng tiền lương.
- Nếu không muốn nhận lại: Phải bồi thường thêm ít nhất 02 tháng tiền lương nữa.
Nếu Người lao động sai (Nghỉ ngang)
Bạn sẽ mất quyền lợi và phải đền bù ngược lại:
- Không được hưởng Trợ cấp thôi việc.
- Phải bồi thường cho công ty nửa tháng tiền lương.
- Bồi thường tiền lương tương ứng với số ngày không báo trước.
- Phải hoàn trả chi phí đào tạo (nếu có cam kết trong HĐLĐ hoặc Hợp đồng đào tạo).
Những sai lầm “chết người” thường gặp
- Nghỉ việc không báo trước: Cho rằng “lương thấp quá” nên tự ý nghỉ -> Sai luật, mất quyền lợi.
- Cho thôi việc vì “thấy ghét”: Doanh nghiệp chấm dứt hợp đồng vì lý do cá nhân, không có bằng chứng vi phạm -> Sai luật, bị kiện bồi thường.
- Không lập văn bản: Mọi thỏa thuận chỉ nói miệng, sau này một bên “lật kèo” thì không có chứng cứ.
Giải pháp vàng để phòng ngừa rủi ro
- Rà soát HĐLĐ ngay từ đầu: Đọc kỹ điều khoản về chấm dứt, thời hạn báo trước và cam kết đào tạo trước khi đặt bút ký.
- Ưu tiên thương lượng: Hãy cố gắng đạt được “Thỏa thuận chấm dứt hợp đồng”. Đây là lá bùa hộ mệnh an toàn nhất cho cả hai.
- Lưu giữ chứng cứ: Email xin nghỉ, Biên bản bàn giao, Quyết định thôi việc… tất cả phải được lưu trữ cẩn thận.
- Tham vấn luật sư: Nếu vụ việc phức tạp (sa thải nhân sự cấp cao, liên quan đến bồi thường lớn), đừng tiếc tiền tham vấn luật sư để tránh mất số tiền lớn hơn sau này.
Chấm dứt hợp đồng lao động là một quyền pháp lý, nhưng nó cần được thực hiện bằng một cái đầu lạnh và sự am hiểu luật pháp. Việc hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng lao động giúp bạn kết thúc một mối quan hệ công việc một cách chuyên nghiệp, văn minh, bảo vệ túi tiền và uy tín của chính mình.
Tuy nhiên, phòng bệnh hơn chữa bệnh. Một quy trình chấm dứt an toàn thực chất phải được chuẩn bị ngay từ khâu soạn thảo hợp đồng ban đầu. Nếu hợp đồng lỏng lẻo, thiếu điều khoản dự phòng, thì khi “chia tay” tranh chấp là điều khó tránh khỏi. Để làm chủ kỹ năng dự báo rủi ro và xây dựng hàng rào pháp lý vững chắc ngay từ những dòng đầu tiên, hãy tham khảo ngay Khoá học hợp đồng: Thiết kế, Soạn thảo và Rà soát
Mời bạn xem thêm:
