Bài giảng môn học Lịch sử nhà nước và pháp luật chương I giới thiệu những kiến thức căn bản về sự ra đời và phát triển của nhà nước và pháp luật qua các thời kỳ lịch sử. Chương này giúp người học hiểu rõ quá trình hình thành, vai trò và chức năng của nhà nước trong việc quản lý xã hội, đồng thời nắm bắt các giai đoạn phát triển pháp luật tương ứng. Bài giảng được trình bày khoa học và logic, hỗ trợ sinh viên luật xây dựng nền tảng vững chắc cho việc nghiên cứu chuyên sâu.

Bài giảng môn học Lịch sử nhà nước và pháp luật chương I

Chương 1: Những vấn đề chung về lịch sử nhà nước và pháp luật

1. Quan niệm về lịch sử nhà nước và pháp luật

– Lịch sử là gì?

Lịch sử là những giá trị trong quá khứ, tồn tại ở hiện tại và hướng tới tương lai. Nói đến lịch sử là nói đến lịch sử của cộng đồng người, dòng họ, thể chế, ngành khoa học, và của cả vũ trụ.

– Nhà nước là gì?

Bản chất của nhà nước là sự tập trung quyền lực: cấu trúc quyền lực gồm:

• Quyền lực về chính trị
• Quyền lực về kinh tế
• Quyền lực về quân sự
• Quyền lực về pháp luật

– Pháp luật là gì?

Là những quy tắc xử xự chung, thể hiện qua các quy phạm PL.

– Lịch sử nhà nước và PL là môn học, là ngành khoa học nghiên cứu về sự hình thành và phát triển của nhà nước và PL trong quá trình lịch sử thế giới và Việt Nam.

2. Lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới

– Địa Trung Hải (là giao của khu vực châu Á, nam châu Âu, và bắc Phi): là 1 trong những trung tâm của văn minh chính trị, pháp lý sớm nhất của nhân loại, vì:

• Hình thành bộ máy quyền lực nhà nước sớm nhất
• Có các bộ luật cổ xưa nhất

– Các nền văn minh cổ đại điển hình:

• Nền văn minh Hy Lạp
• Nền văn minh La Mã: chính thể cộng hòa, luật La Mã (đặc biệt là luật dân sự La Mã). Ở thời kỳ đỉnh cao, La Mã đã biến Địa Trung Hải thành “cái ao nhà mình”
• Lưỡng Hà: nền văn minh giữa 2 dòng sông
• Ai Cập: nền văn minh Ai Cập là “tặng phẩm của sông Nile” (tương tự với nền văn minh Ấn Độ là tặng phẩm của sông Hằng và sông Ấn, Trung Quốc là tặng phẩm của sông Hoàng Hà và sông Trường Giang)
• Nền văn minh Trung Hoa và nền văn minh Ấn Độ: 2 nền văn minh cùng “gối” lên dãy Hilamaya (nóc nhà thế giới)

– Mỗi nền văn minh đều có các đặc điểm riêng, nhưng có thể chia làm 2:

• Các nền văn minh phương đông: từ Địa Trung Hải đi về phía đông (đại diện là Lưỡng Hà, Trung Quốc và Ấn Độ)
• Các nền văn minh phương tây: từ Địa Trung Hải đi về phía tây (đại diện là Hy Lạp và La Mã). Khái niệm phương Tây về sau được mở rộng sang cả châu Mỹ, châu Đại dương (Úc), và các quốc gia chịu ảnh hưởng

– Chú ý: phân biệt mô hình NNPL phương đông và phương tây

– Về các bộ luật cổ xưa:

• Bộ luật Hammurabi vùng Lưỡng Hà (vùng trung đông, gồm Iran, Iraq, Syria)
• Luật La Mã, luật dân sự La Mã
• Luật Manou của Ấn Độ
• Các bộ luật cổ của Trung Quốc

– Chú ý: bộ luật Hammurabi và luật La Mã được coi là 2 thành tựu pháp lý căn bản của nhân loại. Trong 1 nhận xét của các học giả thế giới, nếu như luật La Mã, luật dân sự La Mã là luật của nhân dân, thì luật Hammurabi là luật của thương gia.

Câu hỏi: tại sao dậu duệ của những người đã sinh ra bộ luật Hammurabi ngày nay lại chìm trong khói lửa của chiến tranh, còn hậu duệ của những người đã sinh ra luật La Mã lại trở thành các cường quốc và chinh phục  khắp thế giới?

Ý kiến: Một trong những lý do (có thể) là luật La Mã được kế thừa và phát triển liên tục, trong khi luật Hammurabi bị chìm vào quên lãng (đã 4 nghìn năm bị lãng quên).

– Trong quá trình phát triển của NN và PL thế giới, vùng Địa Trung Hải được coi là 1 trung tâm của văn minh chính trị, pháp lý của nhân loại. Cùng với Địa Trung Hải, còn có vùng Tây Á, Đông Bắc Á, và ngày nay các nhà khoa học đã thừa nhận vùng Đông Nam Á.

– Trong sự phân kỳ của lịch sử NNPL thế giới, môn học lịch sử NN PL có thể được chia làm 4 giai đoạn lớn:

+ giai đoạn cổ đại: từ quá trình hình thành nhà nước (khoảng thế kỷ 3 TCN) đến khi đế quốc La Mã chia làm Đông La Mã và Tây La Mã (năm 476, khoảng thế kỷ 5 sau CN)

+ giai đoạn trung đại: thế kỷ 5 (từ năm 476) đến thế kỷ 15 (hành trình phương tây đi sang phương đông bằng đường biển, qua Đại Tây Dương) và đến thế kỷ 17 (đến khoảng 1640)

+ giai đoạn cận – hiện đại: thế kỷ 17 (cách mạng tư sản Anh 1640-1642), đến các cuộc cách mạng tư sản trên toàn thế giới (cách mạng tư sản Nhật 1868) và đến năm 1945 (sự sụp đổ của chủ nghĩa phát-xít)

+ giai đoạn đương đại: từ 1945 đến nay

3. Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam

– VN là 1 quốc gia ở Đông Nam Á, giữa 2 trung tâm chính trị, văn hóa, pháp lý là Trung Hoa và Ấn Độ (thường gọi là bán đảo Trung Ấn). Trong quá trình phát triển, VN chịu ảnh hưởng khá lớn từ 2 trung tâm này, nhất là từ Trung Hoa.

– VN được hình thành từ 3 vương quốc:

+ nước Văn Lang – Âu Lạc: từ Hà Tĩnh trở về bắc (truyền thuyết về Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Âu Cơ, các vua Hùng, An Dương Vương, Thục Phán)

+ nước Chăm-pa: từ Quảng Bình vào đến Bình Thuận

+ (một phần) đế quốc Phù Nam: từ Đồng Nai về phía nam

– Gắn liền với khu vực châu Á, nhất là Đông Nam Á, trong đó VN chịu ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa và nền văn minh Ấn Độ:

+ từ bắc trung bộ trở về bắc: chịu ảnh hưởng nhiều của Trung Quốc

+ từ trung trung bộ trở về nam: chịu ảnh hưởng nhiều của Ấn Độ

– Phân kỳ của lịch sử nhà nước và PL:

• Giai đoạn cổ đại: từ quá trình hình thành đến thế kỷ 10
• Giai đoạn trung đại: gắn liền với thời phong kiến của VN: từ thế kỷ 10 (năm 938 Ngô Quyền với chiến thắng Bạch Đằng dành độc lập, năm 968 nhà Đinh lập ra Đại Cồ Việt) đến thế kỷ 19 (năm 1838 bị thực dân Pháp xâm lược, năm 1884 mất nước vào thực dân Pháp)
• Giai đoạn cận đại: từ 1884 đến 1945
• Giai đoạn hiện đại: từ 1945 đến nay

– Nghiên cứu 2 bộ luật:

+ Quốc triều hình luật của triều Lê

+ Hoàng việt luật của triều Nguyễn

Là 2 thành tựu quan trọng nhất của lịch sử PL VN, trong đó Quốc triều hình luật được coi là 1 trong những bộ luật đặc biệt tiến bộ của thế giới.

– Pháp luật tố tụng: Quốc triều khám tụng điều lệ từ thế kỷ 16 (triều Lê), với bộ luật tố tụng này đã ghi danh VN là 1 trong những quốc gia có bộ luật tố tụng đầu tiên trên phạm vi toàn thế giới

– Đến năm 2009, Viện Hán Nôm đã dịch thuật 1 số văn bản PL và thành tựu PL tố tụng VN còn được thể hiện ngay từ thế kỷ 15, đặc biệt trong triều vua Lê Thánh Tông, niên hiệu Hồng Đức. (tức là đã đi trước các nước phương Tây vài trăm năm)

Tham khảo trọn bộ bài giảng ôn tập môn học Lịch sử nhà nước và pháp luật: https://study.phapche.edu.vn/khoa-hoc-tim-hieu-mon-lich-su-nha-nuoc-va-phap-luat?ref=lnpc

Mời bạn xem thêm:

• Khoá học tìm hiểu Luật Dân sự 2 online
• Tài liệu hướng dẫn tự học môn Lịch sử nhà nước và pháp luật
• Tập bài giảng môn học Lịch sử nhà nước và pháp luật