Sơ đồ bài viết
Trong quan hệ hợp tác, “đến với nhau” cần sự đồng thuận, nhưng “chia tay” đôi khi lại là quyết định từ một phía. Việc chấm dứt hợp đồng trước hạn (đơn phương chấm dứt hợp đồng) là quyền của các bên, nhưng quyền này không phải là tuyệt đối. Nó bị giới hạn bởi những hàng rào pháp lý cực kỳ chặt chẽ. Rất nhiều doanh nghiệp bị kiện phải bồi thường hàng trăm triệu đồng vì sa thải nhân viên sai luật. Ngược lại, nhiều người lao động mất sạch trợ cấp, thậm chí phải bồi thường ngược lại cho công ty vì “bùng” việc đột ngột. Để cuộc chia tay không biến thành cuộc chiến pháp lý, việc hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng trước hạn là kiến thức bắt buộc phải có.
Vì sao “chia tay” sớm dễ thiệt hại về tiền bạc?
Việc chấm dứt hợp đồng trước hạn thường diễn ra trong bối cảnh tâm lý căng thẳng (xung đột lợi ích, không hài lòng về nhau). Chính vì vậy, các bên thường mắc sai lầm:
- Người lao động (NLĐ): Nộp đơn hôm nay, ngày mai nghỉ luôn vì “chán quá rồi”.
- Người sử dụng lao động (NSDLĐ): Cho nghỉ việc ngay lập tức vì “thấy không hợp” mà không có căn cứ pháp lý.
Hệ quả là: Hành vi này bị pháp luật coi là “Đơn phương chấm dứt hợp đồng trái pháp luật”. Bên vi phạm sẽ phải gánh chịu các nghĩa vụ tài chính nặng nề, bị phạt hành chính và mất uy tín nghiêm trọng.
Căn cứ pháp lý điều chỉnh
Bài viết này tập trung chủ yếu vào quan hệ lao động, dựa trên:
- Bộ luật Lao động 2019.
- Các Nghị định hướng dẫn thi hành (NĐ 145/2020/NĐ-CP).
- Lưu ý: Đối với các hợp đồng thương mại/dân sự (B2B), việc chấm dứt sẽ tuân theo Bộ luật Dân sự 2015 và các điều khoản phạt vi phạm đã ký kết.
Hiểu đúng căn cứ: Khi nào được phép “dứt áo ra đi”?
Để tránh rủi ro, bạn chỉ được chấm dứt hợp đồng khi thuộc 1 trong 3 nhóm căn cứ sau:
Chấm dứt do thỏa thuận (An toàn nhất)
Đây là phương án tối ưu để triệt tiêu mọi rủi ro tranh chấp.
- Hình thức: Hai bên cùng ký vào văn bản Thỏa thuận chấm dứt hợp đồng.
- Nội dung: Thống nhất ngày nghỉ việc cuối cùng, các khoản tiền lương/trợ cấp được nhận và nghĩa vụ bàn giao.
- Khi đã thỏa thuận, các bên không còn lý do để kiện tụng về hành vi đơn phương chấm dứt.
Chấm dứt do một bên vi phạm nghiêm trọng
Pháp luật cho phép một bên đơn phương chấm dứt nếu bên kia có lỗi. Ví dụ:
- NLĐ được quyền nghỉ: Nếu công ty không trả lương đúng hạn, ngược đãi, quấy rối tình dục, hoặc không bố trí đúng công việc (Theo Điều 35 BLLĐ 2019).
- NSDLĐ được quyền sa thải: Nếu NLĐ tự ý bỏ việc 05 ngày cộng dồn/tháng không lý do, hoặc có hành vi trộm cắp, tham ô (phải qua quy trình xử lý kỷ luật sa thải).
Chấm dứt do yếu tố khách quan
Bao gồm: Hết hạn hợp đồng, NLĐ đến tuổi nghỉ hưu, NLĐ bị ốm đau dài ngày đã điều trị nhưng chưa khỏi, hoặc Doanh nghiệp buộc phải thu hẹp sản xuất do thiên tai/dịch bệnh (đã tìm mọi cách khắc phục nhưng không được).
Cảnh báo: Nếu bạn chấm dứt hợp đồng mà không thuộc các trường hợp trên, hoặc thuộc nhưng làm sai quy trình -> Bạn đang chấm dứt hợp đồng trái pháp luật.
Thời hạn báo trước – Yếu tố “sống còn” để tránh rủi ro
Một điểm mới tiến bộ của Bộ luật Lao động 2019 là cho phép NLĐ được quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động không cần lý do, MIỄN LÀ báo trước đúng thời hạn.
Đối với Người lao động
Nếu muốn nghỉ việc an toàn, bạn cần tuân thủ thời gian báo trước:
- Ít nhất 45 ngày: Với HĐLĐ không xác định thời hạn.
- Ít nhất 30 ngày: Với HĐLĐ xác định thời hạn từ 12-36 tháng.
- Ít nhất 03 ngày làm việc: Với HĐLĐ dưới 12 tháng.
- Không cần báo trước: Trong các trường hợp đặc biệt như: Không được trả lương đúng hạn, bị ngược đãi, quấy rối tình dục, thai sản… (Khoản 2 Điều 35).
Đối với Người sử dụng lao động
Doanh nghiệp muốn cho nhân viên nghỉ việc (trường hợp đơn phương chấm dứt theo Điều 36) cũng phải tuân thủ thời hạn báo trước tương tự như trên.
Rủi ro: Nếu doanh nghiệp có lý do đúng (ví dụ thu hẹp sản xuất) nhưng báo trước thiếu dù chỉ 01 ngày -> Vẫn bị coi là vi phạm thủ tục và phải bồi thường.
Cái giá phải trả khi “chia tay” sai luật
Để thực sự hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng trước hạn, hãy nhìn vào bảng giá bồi thường dưới đây:
Nếu Doanh nghiệp sai (Sa thải trái luật)
Gánh nặng tài chính cực lớn, bao gồm:
- Phải nhận NLĐ trở lại làm việc.
- Trả tiền lương, BHXH, BHYT trong những ngày NLĐ không được làm việc.
- Trả thêm ít nhất 02 tháng tiền lương (tiền bồi thường danh dự).
- Nếu không muốn nhận lại: Phải bồi thường thêm ít nhất 02 tháng tiền lương nữa (Tổng cộng khoảng 4 tháng lương + lương những ngày không làm).
Nếu Người lao động sai (Nghỉ ngang, trái luật)
Bạn sẽ mất nhiều hơn được:
- Không được hưởng Trợ cấp thôi việc.
- Phải bồi thường cho công ty nửa tháng tiền lương.
- Phải bồi thường khoản tiền tương ứng với số ngày không báo trước (Ví dụ: Nghỉ sớm 10 ngày thì đền 10 ngày lương).
- Phải hoàn trả chi phí đào tạo (nếu có cam kết).
Quy trình chấm dứt hợp đồng an toàn
- Thông báo bằng văn bản: Luôn gửi Email hoặc văn bản giấy có xác nhận đã nhận của bên kia. Tránh nói miệng hoặc nhắn tin Zalo không chính thức.
- Xác nhận công nợ và bàn giao: Lập biên bản bàn giao công việc, tài sản (laptop, hồ sơ…).
- Ra Quyết định chấm dứt: Doanh nghiệp ban hành Quyết định chấm dứt HĐLĐ để chốt sổ bảo hiểm.
- Thanh toán: Trong thời hạn 14 ngày làm việc (tối đa 30 ngày), hai bên phải thanh toán đầy đủ các khoản tiền liên quan.
Giải pháp giúp bạn “ngủ ngon” khi chấm dứt hợp đồng
- Ưu tiên thỏa thuận: Thay vì đơn phương ra quyết định, hãy ngồi xuống thương lượng để ký “Thỏa thuận chấm dứt”. Đây là cách văn minh và an toàn nhất.
- Rà soát kỹ hợp đồng: Trước khi nộp đơn hoặc ký quyết định sa thải, hãy mở hợp đồng ra đọc lại điều khoản về thời hạn báo trước và bồi thường.
- Lưu giữ bằng chứng: Mọi thông báo, biên bản làm việc, email trao đổi cần được lưu trữ cẩn thận. Đây là “vũ khí” bảo vệ bạn trước tòa.
- Đừng “giam” lương: Dù nhân viên nghỉ việc có gây bức xúc, doanh nghiệp tuyệt đối không được tự ý trừ lương hoặc giữ sổ BHXH quá hạn. Hãy giải quyết tranh chấp bồi thường tách biệt với nghĩa vụ trả lương.
Chấm dứt hợp đồng trước hạn là một quyền hợp pháp, nhưng nó giống như việc đi trên dây – chỉ cần sai một nhịp (thiếu 1 ngày báo trước, thiếu 1 văn bản) là bạn có thể ngã vào rắc rối pháp lý.
Hiểu pháp luật để tránh rủi ro khi chấm dứt hợp đồng trước hạn giúp bạn làm chủ cuộc chơi: Biết cách bảo vệ quyền lợi của mình và tôn trọng quyền lợi của đối tác. Hãy nhớ: “Vào đúng cửa, ra đúng đường” là nguyên tắc vàng trong quan hệ lao động. Hãy đón đọc bài tiếp theo để hoàn thiện bộ kỹ năng pháp lý của bạn!
Để trang bị tư duy pháp lý sắc bén, làm chủ trọn vẹn vòng đời của một giao dịch từ khi bắt đầu đến lúc kết thúc, hãy tham khảo ngay Khoá học hợp đồng: Thiết kế, Soạn thảo và Rà soát.
Mời bạn xem thêm:
