Sơ đồ bài viết
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tính tuân thủ pháp luật và minh bạch hóa hoạt động là yêu cầu sống còn đối với các Doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Vai trò của đội ngũ pháp chế ngày càng được khẳng định là “tấm khiên” bảo vệ doanh nghiệp trước các rủi ro pháp lý. Tuy nhiên, một câu hỏi lớn mà nhiều ban lãnh đạo, Hội đồng thành viên thường băn khoăn là: “Doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế hay không?”. Liệu có chế tài nào xử phạt nếu không có phòng ban này?
Bài viết dưới đây của phapche.edu.vn sẽ phân tích dựa trên Nghị định 55/2011/NĐ-CP và thực tiễn quản trị để đưa ra câu trả lời chính xác nhất.
Cơ sở pháp lý về tổ chức pháp chế tại doanh nghiệp
Để trả lời câu hỏi doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế, chúng ta cần căn cứ vào các văn bản quy phạm pháp luật chủ chốt sau:
- Nghị định số 55/2011/NĐ-CP ngày 04/07/2011 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của tổ chức pháp chế. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhất điều chỉnh hoạt động pháp chế trong các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp nhà nước.
- Nghị định số 10/2019/NĐ-CP về thực hiện quyền, trách nhiệm của đại diện chủ sở hữu nhà nước.
- Luật Doanh nghiệp 2020: Quy định về cơ cấu tổ chức quản lý và trách nhiệm tuân thủ pháp luật của người quản lý doanh nghiệp.
Doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế?
Căn cứ vào Điều 14 Nghị định 55/2011/NĐ-CP, câu trả lời cho vấn đề này cần được nhìn nhận dưới hai góc độ: Quyền tự quyết và Hình thức tổ chức.
Không bắt buộc “cứng” về hình thức “Phòng/Ban”
Pháp luật hiện hành KHÔNG có quy định cứng nhắc bắt buộc tất cả mọi doanh nghiệp nhà nước, bất kể quy mô lớn nhỏ, đều phải thành lập một phòng ban riêng biệt mang tên “Phòng Pháp chế” hay “Ban Pháp chế”.
Điều này nhằm tạo sự linh hoạt cho doanh nghiệp, tránh bộ máy cồng kềnh đối với những đơn vị có quy mô nhỏ hoặc hoạt động kinh doanh đơn giản, ít rủi ro pháp lý.
Doanh nghiệp được quyền tự quyết mô hình
Thay vì bắt buộc, pháp luật trao quyền chủ động cho doanh nghiệp. Cụ thể, các Tổng công ty nhà nước, Tập đoàn kinh tế nhà nước và các Doanh nghiệp nhà nước khác sẽ căn cứ vào nhu cầu quản lý, điều hành sản xuất kinh doanh để quyết định mô hình.
Chủ tịch Hội đồng quản trị, Chủ tịch Hội đồng thành viên hoặc Chủ tịch công ty, Tổng giám đốc/Giám đốc doanh nghiệp sẽ quyết định một trong hai hình thức sau:
- Phương án 1: Thành lập tổ chức pháp chế riêng (Ban Pháp chế hoặc Phòng Pháp chế).
- Phương án 2: Quyết định bố trí nhân viên pháp chế chuyên trách (nhân sự làm công tác pháp chế nhưng có thể thuộc biên chế của phòng Hành chính – Nhân sự hoặc Văn phòng).
Như vậy, doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế độc lập hay không là do nội bộ doanh nghiệp quyết định, nhưng bắt buộc phải có nhân sự hoặc bộ phận thực hiện chức năng pháp chế để đảm bảo tính tuân thủ.
Trường hợp nào được khuyến khích thành lập?
Mặc dù không bắt buộc 100%, nhưng Nhà nước đặc biệt khuyến khích việc thành lập bộ phận pháp chế độc lập đối với các DNNN có đặc thù sau:
- Hoạt động trong lĩnh vực nhạy cảm, rủi ro cao: Tài chính, Ngân hàng, Bất động sản, Xây dựng, Năng lượng, Khai khoáng…
- Quy mô vốn và lao động lớn.
- Thường xuyên tham gia đấu thầu, ký kết hợp đồng thương mại quốc tế hoặc liên quan đến đầu tư công.
Vai trò và lợi ích khi doanh nghiệp nhà nước có bộ phận pháp chế
Dù luật cho phép linh hoạt, nhưng tại sao đa số các Tập đoàn, Tổng công ty lớn (như EVN, PetroVietnam, Viettel…) đều sở hữu Ban Pháp chế hùng hậu? Đó là vì những lợi ích thiết thực sau:
Đảm bảo tuân thủ pháp luật (Compliance)
DNNN chịu sự điều chỉnh của rất nhiều luật: Luật Doanh nghiệp, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công, Luật Quản lý sử dụng vốn nhà nước… Bộ phận pháp chế giúp doanh nghiệp đi đúng “đường ray”, tránh các sai phạm dẫn đến thất thoát vốn nhà nước hoặc vướng vào lao lý.
Phòng ngừa rủi ro tranh chấp
Pháp chế là người “gác cổng” trong việc soạn thảo, rà soát hợp đồng kinh tế. Họ giúp phát hiện các điều khoản bất lợi, lỏng lẻo trước khi lãnh đạo đặt bút ký, từ đó giảm thiểu nguy cơ tranh chấp, kiện tụng sau này.
Xây dựng “Luật chơi” nội bộ
Một doanh nghiệp muốn vận hành trơn tru cần hệ thống quy chế nội bộ chặt chẽ (Quy chế lương thưởng, Quy chế tài chính, Nội quy lao động…). Pháp chế là bộ phận chủ trì soạn thảo các văn bản này, đảm bảo chúng vừa phù hợp với văn hóa doanh nghiệp, vừa không trái luật.
Tiết kiệm chi phí dài hạn
So với việc liên tục thuê Luật sư tư vấn bên ngoài (Outsource) với chi phí đắt đỏ theo giờ, việc duy trì một bộ phận pháp chế nội bộ (In-house Counsel) giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí đáng kể, đồng thời nhân sự nội bộ cũng am hiểu sâu sắc hơn về tình hình thực tế của công ty.
Thực tế áp dụng tại các doanh nghiệp nhà nước hiện nay
Thực tiễn cho thấy, việc trả lời câu hỏi doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế không còn dừng lại ở quy định, mà đã trở thành nhu cầu tự thân:
- Tại các Tập đoàn, Tổng công ty lớn: 100% đều đã thành lập Ban Pháp chế hoặc Ban Pháp chế và Kiểm soát nội bộ. Đây là bộ phận tham mưu trực tiếp cho Hội đồng thành viên/Hội đồng quản trị.
- Tại các Công ty con, Công ty TNHH MTV quy mô vừa: Thường thành lập Phòng Pháp chế hoặc ghép chung thành Phòng Tổ chức – Pháp chế.
- Tại các đơn vị nhỏ: Thường bố trí 1-2 chuyên viên pháp chế thuộc phòng Hành chính – Tổng hợp hoặc thuê đơn vị tư vấn thường xuyên.
Xu hướng hiện nay là chuyên môn hóa. Thay vì kiêm nhiệm, các DNNN đang dần tách bạch bộ phận pháp chế để nâng cao tính độc lập và khách quan trong công tác tham mưu.
Tóm lại, đối với câu hỏi “Doanh nghiệp nhà nước có bắt buộc phải thành lập bộ phận pháp chế hay không?”, câu trả lời là: Pháp luật KHÔNG bắt buộc cứng nhắc về hình thức “Phòng/Ban”, nhưng YÊU CẦU doanh nghiệp phải tổ chức thực hiện công tác pháp chế.
Lãnh đạo doanh nghiệp có quyền lựa chọn thành lập tổ chức riêng hoặc bố trí nhân sự chuyên trách. Tuy nhiên, đứng trước áp lực cạnh tranh và yêu cầu quản lý vốn nhà nước ngày càng chặt chẽ, việc đầu tư xây dựng một bộ phận pháp chế chuyên nghiệp, độc lập là bước đi chiến lược, cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững và an toàn cho doanh nghiệp.
Mời bạn xem thêm:
