Sơ đồ bài viết
Trong lĩnh vực kế toán – nơi đòi hỏi sự minh bạch và chính xác tuyệt đối – không chỉ có những nguyên tắc cần tuân theo mà còn có những giới hạn pháp lý nghiêm ngặt. Luật Kế toán 2015 đã quy định rõ ràng những hành vi bị nghiêm cấm đối với người làm kế toán nhằm bảo vệ tính trung thực của hệ thống tài chính và ngăn ngừa các rủi ro gian lận. Bài viết dưới đây của Pháp chế ICA sẽ giúp bạn nắm rõ những quy định về những việc kế toán không được làm để tránh vi phạm pháp luật và giữ vững đạo đức nghề nghiệp.
Quy định về những việc kế toán không được làm
Kế toán là một trong những lĩnh vực đòi hỏi tính minh bạch và chính xác tuyệt đối. Vì vậy, pháp luật Việt Nam quy định về những việc kế toán không được làm trong hoạt động kế toán nhằm đảm bảo tính trung thực, khách quan và đáng tin cậy của thông tin tài chính. Dưới đây là tổng hợp những hành vi bị cấm mà cá nhân và tổ chức cần đặc biệt lưu ý.
1. Làm giả hoặc gian lận chứng từ kế toán
Tất cả các hành vi như làm giả, khai gian số liệu hoặc ép buộc người khác tạo ra chứng từ không đúng sự thật đều bị nghiêm cấm. Việc tẩy xóa, chỉnh sửa tùy tiện các tài liệu kế toán nhằm thay đổi nội dung gốc cũng thuộc hành vi vi phạm.
2. Cung cấp thông tin sai lệch có chủ đích
Cố tình đưa ra số liệu không đúng thực tế hoặc bắt buộc người khác xác nhận sai thông tin tài chính là hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến tính chính xác của hệ thống kế toán.
3. Không ghi nhận tài sản và nghĩa vụ tài chính
Việc cố tình để ngoài sổ kế toán các tài sản hoặc khoản nợ có liên quan đến đơn vị là hành vi che giấu thông tin, làm méo mó bức tranh tài chính và có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng.
4. Hủy hoại chứng từ trước thời hạn lưu trữ
Luật quy định rõ thời gian lưu trữ chứng từ kế toán. Việc tiêu hủy, làm hư hỏng tài liệu kế toán khi chưa đến thời điểm cho phép là hành vi trái pháp luật.
5. Ban hành sai quy định về chuẩn mực và chế độ kế toán
Chỉ những cơ quan, tổ chức có thẩm quyền mới được phép ban hành hoặc công bố các chuẩn mực, chế độ kế toán. Mọi hành vi vượt quyền đều bị coi là vi phạm.
6. Ép buộc nhân sự kế toán làm sai quy định
Hành vi đe dọa, dụ dỗ hoặc gây áp lực để nhân viên kế toán làm sai quy định, khai gian số liệu hay che giấu sai phạm là hoàn toàn bị cấm.
7. Kiêm nhiệm không đúng vị trí kế toán
Người quản lý đơn vị không được đồng thời đảm nhận các vị trí như kế toán, thủ kho, thủ quỹ – trừ một số loại hình doanh nghiệp đặc thù như doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty TNHH một thành viên do cá nhân làm chủ.
8. Tuyển dụng hoặc bố trí sai tiêu chuẩn
Việc bố trí người không đủ năng lực hoặc không đáp ứng tiêu chuẩn pháp lý làm kế toán hoặc kế toán trưởng cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng.
9. Sử dụng trái phép chứng chỉ hành nghề kế toán
Cho mượn, thuê, hoặc mượn chứng chỉ kế toán viên hay giấy phép hành nghề kế toán là hành vi bị nghiêm cấm dưới mọi hình thức.
10. Lập nhiều hệ thống sổ sách kế toán
Việc duy trì hai hay nhiều hệ thống sổ kế toán tài chính nhằm che giấu sự thật hoặc thao túng báo cáo là hành vi bị xử phạt nặng và có thể bị truy cứu hình sự.
11. Kinh doanh dịch vụ kế toán không phép
Chỉ những tổ chức, cá nhân được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện mới được phép hành nghề hoặc cung cấp dịch vụ kế toán. Mọi hoạt động trái phép đều bị xử lý theo quy định.
12. Lạm dụng tên gọi “dịch vụ kế toán” trái quy định
Doanh nghiệp không được sử dụng cụm từ “dịch vụ kế toán” trong tên gọi nếu không có giấy phép hợp lệ hoặc đã chấm dứt hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực này.
13. Sử dụng tổ chức, cá nhân không đủ điều kiện để làm kế toán thuê
Thuê ngoài dịch vụ kế toán là xu hướng phổ biến hiện nay. Tuy nhiên, đơn vị sử dụng cần kiểm tra kỹ điều kiện hành nghề của bên cung cấp để tránh vi phạm pháp luật.
14. Thông đồng gian lận giữa kế toán và khách hàng
Việc móc nối giữa kế toán viên hành nghề hoặc doanh nghiệp dịch vụ kế toán với khách hàng để khai sai thông tin, làm sai lệch số liệu tài chính là hành vi đặc biệt nghiêm trọng.
15. Các hành vi vi phạm quy định về phòng, chống tham nhũng
Ngoài các hành vi kể trên, mọi hành động trái với quy định pháp luật về phòng, chống tham nhũng trong lĩnh vực kế toán cũng bị nghiêm cấm.
Quy định về những người không được làm kế toán
Trong hoạt động kế toán, không chỉ yêu cầu người làm kế toán phải có trình độ chuyên môn phù hợp, mà còn có những điều kiện ràng buộc chặt chẽ về tư cách pháp lý và đạo đức nghề nghiệp. Để đảm bảo tính minh bạch, khách quan và phòng ngừa rủi ro gian lận, Luật Kế toán 2015 quy định rõ những đối tượng không đủ điều kiện đảm nhiệm công việc kế toán trong các tổ chức, doanh nghiệp. Dưới đây là các trường hợp cụ thể:
1. Người không đủ năng lực pháp lý hoặc chưa thành niên
Những cá nhân chưa đủ 18 tuổi, hoặc bị Tòa án tuyên bố hạn chế hay mất năng lực hành vi dân sự, không được phép làm kế toán. Ngoài ra, người đang phải chấp hành các biện pháp xử lý hành chính bắt buộc như đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc hay cai nghiện bắt buộc cũng thuộc nhóm đối tượng bị loại trừ.
2. Người đang chịu trách nhiệm pháp lý hình sự hoặc bị cấm hành nghề
Bất kỳ ai đang bị những trường hộ sau thì đều không được đảm nhiệm vị trí kế toán trong bất kỳ tổ chức nào.:
- Bị cấm hành nghề kế toán theo phán quyết có hiệu lực của Tòa án;
- Bị truy cứu trách nhiệm hình sự;
- Đang chấp hành án phạt tù hoặc từng bị kết án về các tội liên quan đến chức vụ, tài chính, kế toán, trật tự quản lý kinh tế mà chưa được xóa án tích;
3. Người có quan hệ thân thuộc với lãnh đạo đơn vị kế toán
Để đảm bảo tính độc lập và khách quan, luật cấm những người có mối quan hệ huyết thống hoặc hôn nhân với lãnh đạo cấp cao của đơn vị kế toán đảm nhận công việc kế toán trong cùng tổ chức. Cụ thể là:
Cha mẹ, vợ/chồng, con, anh/chị/em ruột của:
- Người đại diện theo pháp luật
- Người đứng đầu đơn vị
- Giám đốc, Tổng giám đốc
- Kế toán trưởng và các phó phụ trách tài chính – kế toán
Ngoại lệ: Quy định này không áp dụng đối với doanh nghiệp tư nhân và công ty TNHH do một cá nhân làm chủ sở hữu.
4. Người đang kiêm nhiệm vị trí có xung đột lợi ích
Luật cũng cấm bố trí công việc kế toán cho những người đang đồng thời nắm giữ các vị trí quản lý hoặc trực tiếp liên quan đến tài sản, dòng tiền, cụ thể:
- Người điều hành, quản lý doanh nghiệp
- Thủ kho, thủ quỹ
- Người trực tiếp mua bán, giao dịch tài sản
Điều này nhằm tránh tình trạng vừa làm kế toán, vừa kiểm soát hoặc sử dụng tài sản – dễ dẫn đến rủi ro gian lận hoặc thao túng số liệu.
Ngoại lệ vẫn áp dụng cho doanh nghiệp tư nhân và công ty TNHH một thành viên do một người làm chủ.
Việc quy định rõ ràng những đối tượng không được làm kế toán là cơ sở pháp lý giúp các tổ chức tuyển dụng đúng người, đúng việc, đồng thời ngăn chặn các rủi ro đạo đức và pháp lý trong công tác tài chính. Người làm kế toán không chỉ cần chuyên môn vững vàng mà còn phải hội tụ đầy đủ các yếu tố về tư cách, đạo đức và tính khách quan.
Mức xử phạt khi vi phạm những việc kế toán không được làm
Kế toán là lĩnh vực chịu sự quản lý chặt chẽ của pháp luật, đặc biệt vì nó liên quan trực tiếp đến tài chính, thuế và hoạt động kinh doanh của tổ chức. Việc vi phạm các quy định kế toán không chỉ ảnh hưởng đến uy tín doanh nghiệp mà còn có thể bị xử phạt nghiêm khắc về hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vượt quá giới hạn cho phép. Dưới đây là một số mức xử phạt tiêu biểu theo quy định hiện hành tại Nghị định 41/2018/NĐ-CP.
Phạt từ 20 đến 30 triệu đồng cho các hành vi nghiêm trọng:
Đây là mức phạt áp dụng cho các vi phạm có tính chất gian lận hoặc gây ảnh hưởng lớn đến tính minh bạch của thông tin kế toán, cụ thể:
Giả mạo, khai man chứng từ kế toán
- Khi có hành vi lập chứng từ giả, khai sai số liệu, hoặc ghi chép không đúng thực tế.
- Lưu ý: Nếu hành vi này gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị khởi tố hình sự, chứ không chỉ dừng ở xử phạt hành chính.
Ép buộc hoặc thỏa thuận với người khác để gian lận: Dù không trực tiếp thực hiện hành vi gian lận, nhưng nếu người làm kế toán hoặc người quản lý ép buộc, dụ dỗ hoặc tiếp tay cho hành vi khai man cũng bị xử phạt ở cùng mức độ.
Bổ nhiệm kế toán trưởng không đủ điều kiện
- Việc bố trí hoặc thuê người không đáp ứng yêu cầu về trình độ, kinh nghiệm, chứng chỉ hoặc đạo đức nghề nghiệp làm kế toán trưởng cũng bị xử lý nghiêm.
- Điều này đặc biệt quan trọng với các tổ chức có quy mô lớn hoặc thuộc đối tượng bắt buộc phải có kế toán trưởng theo quy định.
Phạt từ 10 đến 20 triệu đồng cho các hành vi sử dụng chứng chỉ sai quy định:
Thuê, mượn hoặc sử dụng chứng chỉ không hợp pháp để hành nghề dịch vụ kế toán
- Bao gồm việc sử dụng chứng chỉ kế toán viên hoặc kiểm toán viên của người không làm việc tại đơn vị, hoặc chỉ làm bán thời gian, không đúng theo yêu cầu về nhân sự hành nghề toàn thời gian.
- Hành vi này vi phạm nghiêm trọng các điều kiện để được cấp phép hành nghề dịch vụ kế toán, ảnh hưởng đến tính hợp pháp của cả đơn vị cung cấp dịch vụ.
Lưu ý chung: Tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, người thực hiện hành vi sai phạm có thể bị:
- Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu (ví dụ: bổ sung, điều chỉnh chứng từ sai phạm)
- Tước quyền sử dụng giấy phép hành nghề hoặc bị cấm đảm nhiệm chức vụ liên quan
- Chịu trách nhiệm hình sự, nếu hành vi có yếu tố cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự
Pháp luật kế toán không chỉ quy định những điều phải làm, mà còn đặt ra những ranh giới rõ ràng về những điều tuyệt đối không được làm. Việc tuân thủ nghiêm túc không chỉ giúp cá nhân, tổ chức tránh được những khoản phạt lên đến hàng chục triệu đồng, mà quan trọng hơn, còn gìn giữ uy tín và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
Mời bạn xem thêm: