Sơ đồ bài viết
Trong doanh nghiệp, kế toán và hành chính nhân sự (HR) thường được coi là những vị trí “hậu cần”, ít liên quan đến rủi ro pháp lý nặng nề. Tuy nhiên, thực tế không hẳn vậy. Không hiểu luật hoặc làm sai nghiệp vụ có thể khiến cá nhân chịu trách nhiệm hình sự, dù cho sai phạm xuất phát từ chỉ đạo của lãnh đạo. Điều này đặt ra câu hỏi: Khi nào kế toán và HR có thể bị quy trách nhiệm hình sự trong công việc? Để trả lời, cần hiểu bản chất của trách nhiệm hình sự, các tình huống pháp lý dễ xảy ra và cách tự bảo vệ trước những rủi ro không đáng có.
Khi nào kế toán và HR có thể bị quy trách nhiệm hình sự trong công việc
Trong công việc hàng ngày, kế toán và HR đều xử lý những nghiệp vụ liên quan trực tiếp đến tài chính, lao động, bảo hiểm và các tài liệu pháp lý của doanh nghiệp. Sai sót có thể xuất phát từ thiếu hiểu biết, làm việc theo thói quen hoặc thực hiện theo chỉ đạo không đúng luật.
Ranh giới giữa một lỗi hành chính và một hành vi vi phạm hình sự nằm ở yếu tố: mức độ thiệt hại và ý chí của người thực hiện. Nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng cho doanh nghiệp, Nhà nước hoặc người lao động, hoặc nếu chứng minh được có yếu tố “cố ý”, cá nhân phụ trách có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
- Sai phạm trong kế toán gây hậu quả nghiêm trọng: Theo Điều 221 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), hành vi như giả mạo, khai man số liệu, bỏ ngoài sổ tài sản, hủy chứng từ kế toán trước hạn hoặc lập hai hệ thống sổ sách có thể khiến kế toán bị truy cứu hình sự nếu gây thiệt hại từ 100 triệu đồng trở lên hoặc tái phạm nhiều lần.
- Hành vi trốn thuế và gian lận bảo hiểm xã hội: Nếu kế toán hoặc HR cố tình không kê khai, kê khai sai để trốn thuế hoặc giảm nghĩa vụ đóng BHXH, hành vi này có thể bị xử lý theo Điều 200 và Điều 214 Bộ luật Hình sự. Dù cá nhân không trực tiếp hưởng lợi, việc thực hiện nghiệp vụ sai luật theo chỉ đạo cũng không miễn trừ trách nhiệm.
- Vi phạm quy định về lao động, an toàn và BHXH: HR có thể bị truy cứu hình sự khi bỏ qua quy trình an toàn lao động, không đảm bảo quyền lợi BHXH dẫn đến thiệt hại cho người lao động, hoặc tiếp tay cho việc làm giả hồ sơ lao động, hợp đồng để hợp thức hóa sai phạm của doanh nghiệp.
- Tiếp tay hoặc che giấu hành vi phạm pháp của doanh nghiệp: Khi kế toán và HR biết rõ sai phạm nhưng vẫn ký, đóng dấu hoặc xác nhận hồ sơ, hành vi này có thể bị coi là đồng phạm hoặc che giấu tội phạm, đặc biệt trong các vụ án kinh tế, trốn thuế hoặc lừa đảo.
Làm thế nào để tránh bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
- Hiểu rõ phạm vi quyền hạn và nghĩa vụ
- Kế toán và HR cần nắm chắc các quy định pháp luật liên quan đến công việc của mình, từ quản lý tài chính, thuế, BHXH đến lao động và lưu trữ hồ sơ. Không ký hoặc xác nhận bất kỳ chứng từ nào khi chưa rõ tính hợp pháp.
Làm việc minh bạch và có bằng chứng: Mọi yêu cầu từ cấp trên liên quan đến nghiệp vụ nhạy cảm cần được lưu lại bằng văn bản hoặc email. Đây là “lá chắn” chứng minh rằng bạn đã cảnh báo rủi ro và không cố ý vi phạm.
Chủ động cảnh báo rủi ro và đề xuất phương án đúng luật: Nếu phát hiện sai phạm, hãy trao đổi trực tiếp với lãnh đạo và đề xuất hướng xử lý phù hợp. Nếu buộc phải thực hiện, cần có văn bản ghi nhận chỉ đạo để tránh bị quy trách nhiệm cá nhân.
Đầu tư kiến thức pháp lý để tự bảo vệ mình: Việc hiểu luật không chỉ giúp tránh sai sót mà còn giúp bạn tự tin từ chối yêu cầu trái pháp luật. Đây là kỹ năng sống còn với những người làm kế toán và HR trong môi trường doanh nghiệp hiện đại.
Ranh giới giữa một sai sót hành chính và trách nhiệm hình sự đôi khi rất mong manh. Kế toán và HR hoàn toàn có thể bị truy cứu hình sự nếu vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng hoặc chứng minh được có yếu tố cố ý. Cách duy nhất để bảo vệ bản thân là hiểu luật, làm đúng và lưu bằng chứng về việc đã cảnh báo rủi ro.
Tham gia ngay Khóa học pháp luật cho Kế toán – Hành chính – Nhân sự kiêm nhiệm pháp chế tại doanh nghiệp vừa và nhỏ của Pháp chế ICA để:
- Nắm chắc các quy định về kế toán, thuế, BHXH và lao động;
- Nhận diện rủi ro pháp lý và biết cách phòng tránh;
- Tự tin bảo vệ quyền lợi cá nhân trước những yêu cầu trái luật.
Mời bạn xem thêm: